De goede bedoelingen van ons, de witte Westerse wereld, zijn niet altijd wat Afrika nodig heeft, betoogt Romy Harkx (Amref Flying Doctors). 

Tijdens mijn studententijd stroomde mijn social media feed vol met foto’s van backpackvakanties in Azië en van bezoekjes aan de armste sloppenwijken in Afrika. Vooral op Tinder sloegen de kiekjes omringd door zwarte kindjes aan. Je voelde je goed; jij was tenslotte degene die voor even een lach op de tientallen vrolijke Afrikaanse gezichtjes wist te krijgen. En eenmaal terug in Nederlands leidde dit ook meteen tot een grotere kans dat je potentiële date je naar rechts zou swipen.

En ja, ook ik ben één van die bevoorrechte millennials die dezelfde keuzes heeft gemaakt. Die tijd ligt achter mij en ik werk nu ruim twee jaar bij Amref Flying Doctors. Deze internationale gezondheidsorganisatie met hoofdkantoor in Nairobi (Kenia) gaat uit van de kracht van de Afrikaanse bevolking zelf door het opleiden van lokale mensen in plaats van het invliegen van witte mensen.

Je kan je afvragen: in hoeverre leiden de miljarden van Buffett en het werk van al die goedbedoelde stichtingen daadwerkelijk tot verandering? Bij het koffiezetapparaat op kantoor grapte een oud-collega; ‘Zo, vandaag gaan we Afrika weer een stukje gezonder en sterker maken.’ Deze cynische opmerking die op de pay-off van Amref slaat is me sindsdien bijgebleven. Wij als het ‘witte’ Westen denken dat we de verantwoordelijkheid hebben om ontwikkelingslanden te redden en te onderwijzen (ook wel het white savior complexgenoemd). Maar door deze houding blijven we de afhankelijkheid van een continent zoals Afrika in stand houden.

Kunnen we dan nooit meer steun bieden? Jawel: uitgaan van de behoeften van de lokale mensen en de problemen waar zij tegenaan lopen. Dit voorkomt dat je met je Westerse mening meteen in oplossingen denkt en innovaties inzet terwijl die helemaal niet aansluiten bij de beschikbare middelen en lokale context.

Toch heb ik ondervonden dat deze ‘vraaggestuurde’ manier van werken moeilijker is dan gedacht. Veel van de beschikbare fondsen zijn op slechts één ziekte gericht en concentreren zich niet op de totale gezondheidszorg. Een voorbeeld van zo’n ‘verticaal’ fonds is het Global Fund, in het leven geroepen om AIDS, tuberculose en malaria de wereld uit te helpen. Deze ziektegerichte aanpak weerhoudt stichtingen ervan om hun eigen prioriteiten te stellen die afgestemd zijn op de lokale behoeften. Zo zagen we bijvoorbeeld in Kenia dat een stapel dozen met gedoneerde condooms onder het stof bleef staan in een hoek van een kliniek. Wat logisch is als er geen muren, tafels en patiënten zijn om überhaupt een consult te kunnen geven. 

Ook de Nederlandse overheid heeft een eigen kijk op ontwikkelingssamenwerking. Sinds 2013 heeft Nederland als eerste grote donorland het combineren van hulp en private-sector investeringen op de kaart gezet met de ‘Aid & Trade’ agenda. Hiermee werd het Nederlandse bedrijfsleven gestimuleerd om te ondernemen in ontwikkelingslanden. Lastig om je als stichting dan niet te verliezen in een aanpak gedreven op innovatie of partnerschap als dit wél is waar de zak met geld te vinden is.

Daarnaast zijn er nog steeds donateurs en family foundations die zich vastklampen aan de traditionele manier van doneren. Zij willen dat hun geld wordt ingezet om zogeheten hardware te financieren, zoals de bouw van wc’s, waterputten, klinieken en scholen. Bij Amref zijn we echter van mening dat het zinvoller is om een volledig zorgsysteem te verbeteren dan alleen een paar bakstenen neer te zetten. Want zonder getrainde zorgverleners, een (nationale) zorgverzekering, patiënten die weten waar een kliniek zit en wanneer ze langs moeten gaan, elektriciteit en stromend water kan die strak geverfde kliniek weinig betekenen.  

Het werk in de ontwikkelingssector blijft een afweging tussen goed willen doen en daadwerkelijk goed doen. De miljarden van Buffett kunnen absoluut een positieve verandering teweegbrengen en een continent zoals Afrika een stukje gezonder en sterker te maken, maar blijf wel kritisch. Zo lang je mensen in ontwikkelingslanden faciliteert om zichzelf te ontwikkelen zonder daarbij je eigen ontwikkeling, mening of Tinderprofiel voorop te zetten, kan de wereld daar alleen maar een beetje mooier van worden.

Over de auteur

Romy Harkx is sinds januari 2019 werkzaam bij Amref Flying Doctors als Venture Officer.