Beëindiging USAID heeft miljoenen doden tot gevolg

De onverwachte beslissing leidde tot wereldwijde schokgolven. ‘Het is alsof je het hart van het hulpnetwerk over de hele wereld eruit rukt,’, schrijven Nahal Toosi en Krystal Campos in Politico.¹ Alistair Dutton, secretaris-generaal van Caritas Internationalis stelt: ‘Het abrupt stopzetten van USAID zal miljoenen mensen doden en honderden miljoenen anderen tot een leven in onmenselijke armoede veroordelen’ (..) ‘Dit is een frontale aanval op de menselijke waardigheid die onnoemelijk veel leed zal veroorzaken. Bovendien stelt het de hele humanitaire gemeenschap voor enorme uitdagingen, aangezien wij opnieuw moeten beoordelen wie we nog kunnen helpen en hoe.' ²

Amerikaanse ontwikkelingsorganisaties met een financiële relatie met USAID kunnen slecht over de gevolgen praten omdat er nog juridische wegen worden bewandeld. Vakblad fondsenwerving vroeg een aantal mensen uit de Nederlandse sector naar hun reactie en wat de gevolgen zijn wereldwijd.

Reacties vanuit de Nederlandse ontwikkelingssector

Liana Hoornweg, directeur van Partos, branchevereniging voor internationale samenwerking:

‘Het is een heel systeem wat nu in één klap wordt afgebroken, zonder afbouwfase. Dat gaat echt veel te ver. Dat kost mensenlevens en dat horen we ook terug bij onze partners. Mensen zijn afhankelijk van medicijnen of testen. Dat is er niet meer: stopgezet. In Nederland zijn we veelal niet direct getroffen maar de partnerorganisaties, waar onze leden mee werken wel. We proberen nu in kaart te brengen wat de impact is.’

Melanie Hazenberg, woordvoerder van World Vision:

‘Er heerste aanvankelijk vooral een soort ongeloof hierover. We bedachten: ‘Wat gaat er nu gebeuren? Wat heeft het voor invloed op ons personeel en op alle programma's? World Vision is de grootste noodhulporganisatie (actief in ruim 90 landen): we helpen miljoenen mensen en met name kinderen op het gebied van voedsel. Onze hoofddoelgroep zijn kinderen. We richten ons op o.a. schoon water en het bieden van veilige plekken. Deze vermindering van gelden heeft eigenlijk invloed op alle facetten daarvan. En zeker ook op kinderen. Het is echt een verschil van leven op dood nu dat deel van de hulp wegvalt. We inventariseren nu de invloed op onze cruciale programma's, maar heel concreet per land kunnen we dat nu niet aangeven.’

Eva Berkman, woordvoerder van Cordaid:

‘Waarom we dit extra heftig vinden, is omdat het zo abrupt is: dat abrupte heeft hele grimmige gevolgen. Denk aan werknemers van USAID die de volgende dag niet meer naar kantoor hoefden te komen en de (nood)zorg niet meer kunnen geven aan hen die het direct nodig hebben. Cordaid heeft als grote Nederlandse NGO geen directe afhankelijkheid van USAID, hoewel de impact van die bezuinigingen op ons/hun werk in fragiele contexten groot is. Het zet de hele keten van ontwikkelingssamenwerking onder druk. Wij focussen ons op landen waar de meest fragiele situaties zijn zoals Afghanistan, Congo, Zuid-Soedan of Bangladesh. Juist die landen zijn voor een groot gedeelte afhankelijk van de USAID. Zuid-Soedan bijvoorbeeld voor zestig procent. Als dat wegvalt, heeft dat veel impact. De noodzorg is totaal weggevallen. In Bangladesh helpen wij mensen hun eigen voedsel te verbouwen in kleine landbouwprojecten in het grootste vluchtelingenkamp. Op het moment dat mensen geen noodpakketten aan eten meer krijgen, moeten wij terug naar noodhulp geven in plaats van te werken aan ontwikkelingssamenwerking.’

‘Onze collega’s op de lokale kantoren zijn in shock. Ze voelen hoe mensen ter plekke hoopvol naar hen kijken. Hoop die zij niet meer kunnen geven. Dat is heel pijnlijk. De noden nemen toe en er komt meer druk op de middelen waardoor we moeten gaan kiezen: helpen we kinderen voor hun rechten op te komen of gaan we vrouwen helpen bevallen?’

Donne Cameron, Co-CEO van VSO:

‘Bij VSO zijn we zowel bedroefd als diep bezorgd over het besluit van de Amerikaanse overheid om USAID te sluiten en tachtig procent van de door USAID gefinancierde programma's onmiddellijk te schrappen. Dit heeft schokgolven teweeggebracht in de wereldwijde ontwikkelingssector, met verstrekkende gevolgen. Hoewel VSO geen directe financiering van USAID ontvangt, zijn de gevolgen aanzienlijk. Na het besluit van de Amerikaanse overheid hebben ook veel andere overheden hun ODA-budgetten aanzienlijk verlaagd, waaronder Nederland en het Verenigd Koninkrijk, die beide belangrijke financiers van VSO zijn. Dit heeft een aanzienlijke impact gehad op de VSO-programmering, op de vele partners waarmee we samenwerken om die programma's uit te voeren. En belangrijker nog, op de miljoenen mensen die door onze programmering worden ondersteund. We blijven ons inspannen om de volledige gevolgen van deze bezuinigingen te verwerken.’

‘De gevolgen zullen wereldwijd en diepgaand voelbaar zijn. Elke schok voor een land, of het nu gaat om financi- ële onrust of een natuurramp, treft de armsten en meest gemarginaliseerden het hardst. We verwachten de komende maanden en jaren de impact van deze bezuinigingen te merken bij de mensen met wie we werken, wat betreft hun toegang tot kwalitatief hoogwaardige basisvoorzieningen, waaronder gezondheidszorg en onderwijs.’

‘Omdat we niet rechtstreeks door USAID worden gefinancierd, voeren we geen directe structurele veranderingen door. We blijven echter waakzaam en staan klaar om onze partners te ondersteunen die direct worden getroffen.’

Strategie voor de toekomst

De organisaties proberen zich intussen aan te passen en nieuwe manieren van financiering te vinden.

Hoornweg, Partos: ‘Je kunt natuurlijk zo hard mogelijk gaan fondsen werven, nog innovatiever worden en trachten de schade te beperken. Maar als ik reëel ben: zestig miljard dollar kun je niet zomaar opvangen, die omvang is te groot. Wel zie ik binnen de sector van ontwikkelingssamenwerking dat organisaties die van oudsher geen of niet zoveel donateurs hadden, nu toch een oproep gaan doen naar mensen om te ondersteunen. De Europese Unie kan dit ook niet opvangen, want die heeft geld vastgelegd in andere projecten en prioriteitsgebieden die complementair zijn aan USA. Dus als je gaat schuiven, dan creëer je in andere sectoren problemen.’

Cameron, VSO: ‘Onze prioriteit is diversificatie in fondsenwerving. We richten ons op het verbreden van onze financieringsbasis. We richten ons meer actief op fondsenwerving door individuele donateurs, breiden onze samenwerking met internationale stichtingen uit en ontwikkelen partnerschappen met de private sector. We onderzoeken ook nieuwe financieringsmodellen voor ontwikkeling, waaronder een scala aan sociale financiering en blended finance-modellen die verschillende kapitaalbronnen combineren om de impact te vergroten. Innovatie in financiering is nu belangrijker dan ooit.’

Hazenberg, World Vision: ‘We werken nog meer samen en willen het publiek laten zien wat de impact is van ons werk. Juist nu moeten we doorgaan. De nood in de wereld neemt toe en tegelijkertijd bezuinigen overheden op hulp. Samen met World Vision kantoren over de hele wereld zijn we een noodhulpfonds gestart. Hiermee halen we wereldwijd geld op waarmee we de kloof hopen te dichten die wordt veroorzaakt door terugtrekkende overheden. Op die manier blijven we samen hulp bieden aan de meest kwetsbare kinderen wereldwijd. Het is zeker de taak van fondsenwervers om mensen te informeren hoeveel mensen nog in armoede leven en wat alle hulp heeft opgeleverd. Want je merkt dat heel veel mensen denken van ‘We zijn nu zoveel jaar verder, wat heeft het nou gedaan? Het is goed dat we hierop bezuinigen.’ Ik zie dat die negatieve groep zich veel meer laat zien. Maar er zijn in Nederland ook vier miljoen mensen die geven en zich inzetten: ik denk dat dat het goed is om je verhaal te delen en te laten zien waarom jij je inzet. We zetten ons niet alleen in als World Vision kantoren wereldwijd maar ook als sector en als gezamenlijke hulporganisaties. Zo probeert Partos nu met de campagne ‘Ontwikkeling werkt’ het positieve geluid naar buiten te brengen.

Berkman, Cordaid: ‘Ik denk dat de coalitiepartijen voor Nederlanders invullen dat hun eigen portemonnee belangrijker is dan het steunen van mensen in fragiele situaties, maar dat is een schijnbare tegenstelling. Het lijkt vooral een makkelijk geldpotje om in te snijden, hoewel de bezuinigingen op stevig buitenlandbeleid juist als een boemerang terug kunnen komen. Denk bijvoorbeeld aan de impact van een toekomstige pandemie, nu er wereldwijd wordt bezuinigd op mondiale gezondheidszorg. Maar we hebben ook goede hoop wat betreft de reacties van (nieuwe) donateurs: mensen willen doneren, vanwege wat ze zien gebeuren in de wereld.'

'In een manifest slaan we een nieuwe fondsenwervende toon aan waarin we mensen aansporen te beseffen dat we elkaar nu meer dan ooit nodig hebben. We gaan voor internationale solidariteit. Ik denk altijd dat we dat gevoel van de jaren tachtig weer terug moeten krijgen.’

--

Dit artikel stond eerder in Vakblad fondsenwerving, jaargang 27, nummer 2, dat in mei 2025 verscheen.