Voor het ene onderwerp lijkt het makkelijker om fondsen voor te werven dan voor het andere. Het Vakblad fondsenwerving gaat dit jaar in op aantal hardnekkige structurele problemen waarbij fondsenwervers negatieve beeldvorming moeten overwinnen. Dit keer aandacht voor het dakloosheidsprobleem in twee artikelen, over impact en fondsenwerving. Dit het eerste artikel, het tweede deel kan je hier lezen.
Als dakloos mens ben je altijd onderweg, maar kom je nergens aan (I)
Aan het woord komen Ron Staallekker, medewerker en ervaringsdeskundige, en Marlies Filbri, directeur van het Straat Consulaat, een belangenorganisatie uit Den Haag. Ralf Embrechts, mede-oprichter Quiet, met elf communities in Nederland en de spraakmakende armoedeglossy de Quiet500. De community's geven mensen een steuntje in de rug, bijvoorbeeld als dakloze mensen weer een woning vinden. Daarnaast Elize Lantink, woordvoerder van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en Willem van Sermondt, beleidsmedewerker van Kansfonds. In onze research naar het daklozenprobleem doemde een nieuwe doelgroep op, de economisch dakloze mensen, die een vergeten groep blijkt te zijn in het beleid van de overheid.
Wat is de omvang van het probleem?
Op de site van het CBS staat: ‘Op 1 januari 2021 waren 32 duizend mensen dakloos. Op 1 januari 2020 waren dit er ruim 36 duizend, waarmee de jarenlang stijgende trend van het aantal dakloze mensen tot stilstand kwam. Het aandeel 18- tot 27-jarigen onder de groep dakloze mensen daalde van 35 procent begin 2016 naar 18 procent op 1 januari 2021.’
‘Dakloosheid is een serieus en groeiend probleem,’ zegt Lantink van VNG. De cijfers van het CBS ondersteunen wat dat betreft de signalen die wij van gemeenten krijgen. Overigens werken wij samen met ministerie van VWS aan een eigen gemeentelijke monitor voor de Maatschappelijke Opvang (MO).’
‘De cijfers van het CBS staan ter discussie,’ aldus Filbri van het Straat Consulaat. Mensen jonger dan achttien of ouder dan 65 worden niet meegeteld, terwijl wij in toenemende mate oudere mensen zien die geen status hebben. Mensen uit Indonesië of Suriname, die hun hele leven hier gewoond en gewerkt hebben, hebben volgens de
gemeente geen recht op opvang omdat ze niet rechtmatig in Nederland verblijven. Ook dakloze arbeidsmigranten worden niet meegeteld. Deze worden abominabel betaald, werken onder slechte arbeidsomstandigheden, worden met tien man opgehokt in een slaapkamer. Als ze geen baan meer hebben, zijn ze ook hun huisvesting kwijt. Vervolgens wordt gezegd: ‘Daar zijn we niet voor verantwoordelijk.’ Dat er cijfers worden gepresenteerd waardoor het daklozenprobleem lijkt af te nemen, is het verkeerde signaal. Je kunt het probleem alleen maar structureel oplossen, als je de juiste definitie voor dakloosheid gebruikt, groepen niet uitsluit en de impact van de interventies goed meet.’
Staallekker vult aan: ‘Er is ook een grote groep van thuislozen. Dat zijn mensen die ergens verblijven op een plek die niet hun eigen woning is. Bij familie, vrienden of kennissen op de bank, op zolder, in kelders of in schuurtjes. Bij elkaar zijn er zo’n honderdduizend mensen acuut op zoek naar een zelfstandige woonplek.’
‘Het Kansfonds spreekt over één miljoen mensen in Nederland die geen thuis hebben,’ zegt beleidsmedewerker Van Sermondt: ‘Wij definiëren dat als gebrek aan een dak boven je hoofd, maar ook gebrek aan voldoende bestaanszekerheid. Of het diepe besef erbij te erbij te mogen horen. Alle experts in Nederland zijn het erover eens dat het getal van het CBS veel te laag is. Ze tellen alleen mensen die in beeld zijn bij de gemeentes, dat zijn voornamelijk mensen waarmee meer aan de hand is, dus ook verslavingsproblematiek bijvoorbeeld. Veel groepen zijn onzichtbaarder zoals jongeren die ‘bankhoppen’ of vrouwen die in hun eigen netwerk verblijven, wat ook niet altijd veilig is.’
Embrechts, mede-oprichter Quiet: ‘In het vier na rijkste land ter wereld, is het van de knotse dat één op de acht mensen in armoede leeft. Wij zien armoede als een tekort aan geld en een tekort aan meedoen, dat opgeteld is een fatale combinatie. Laten we stoppen met het goochelen met cijfers. Iedere dak- of thuisloze is er één te veel.’
Hoe word je dak- of thuisloos?
Filbri: ‘Veel mensen denken dat er een steekje aan je loszit als je dakloos bent. Maar het is gebleken dat iedereen drie loonstroken van dakloosheid af zit. Ik vind het veelzeggend dat het Nibud zegt dat iedereen zo'n twintigduizend euro als buffer op de bank moet hebben om klappen op te vangen. De meeste mensen hebben dat gewoon niet.’
Staallekker was zelf een periode van zeven jaar thuisloos en zeven maanden dakloos. Hij is nu in dienst van Straat Consulaat waar hij andere mensen helpt en lezingen geeft over zijn ervaringen. ‘Ik heb twee levens, voor en na de dakloosheid. Ik had een hele goede baan, die ik verloor. Mijn vrouw en ik gingen scheiden. De hypotheek was in mijn tijd gebaseerd op twee inkomens, dus kon ik mijn huis niet meer betalen. Ik stond niet ingeschreven voor woningen. Ik heb talloze instanties gebeld en aangeschreven. Maar er was in die tijd gewoon geen woonruimte en ik had geen geld om bijvoorbeeld drie maanden borg te betalen. In die periode heb ik ook wel tweehonderd sollicitaties gestuurd. En dan is het heel snel gebeurd. Dan ga je van een heel mooi koophuis en twee auto's voor de deur, binnen een half jaar naar een situatie waar alles weg is en je enorme schulden hebt.’
Als economisch dakloze mensen val je tussen wal en schip
Filbri: ‘Straat Consulaat richt zich op structurele oorzaken en het voorkomen van dakloosheid en het ondersteunen van mensen om de stap uit dakloosheid te kunnen maken. Als Straat Consulaat zien wij dakloosheid als een woonprobleem. Als iemand door omstandigheden zijn woning niet meer kan betalen, is er geen mogelijkheid om een goedkope woning te vinden. In de Wmo (Wet maatschappelijke ondersteuning) staat dat mensen die kwetsbaar zijn en hulp nodig hebben, die hulp krijgen. Maar die hulp krijg je alleen als je niet zelfredzaam bent.’
Ron Staallekker (Straat Consulaat): ‘Als dakloze heb je geen doel: je moet de tijd verplaatsen’
Van Sermondt: ‘Als je naar het gemeentelijk loket gaat en je hebt alleen een huisvestingsprobleem, zeggen ze: ‘Je kan voor de rest prima voor jezelf zorgen. Je hebt geen verslaving, je hebt geen schulden.’ Dan word je weer weggestuurd. Dat zijn de economische daklozen.’
Staallekker: ‘Als je eenmaal dakloos dreigt te raken kom je door de stress in een situatie terecht die je niet meer overziet en waarin je je problemen ook niet meer erkent. Zo opende ik mijn post niet meer. Ik ben in de ontkenningsfase ‘gestruikeld’. En op dat moment schiet de hulpverlening tekort. Ik voelde schaamte omdat ik gefaald had. Ik kwam er op een gegeven moment achter dat ik mijn huis uitgezet werd toen er een vrachtwagen voor de deur stond. Toen wist ik: nu is het klaar, maar ik wist niet waar ik naartoe moest. De gemiddelde duur om in aanmerking te komen voor een sociale huurwoning in Den Haag is tussen de zeven en tien jaar. Na jaren slapen bij vrienden ben ik hulp gaan zoeken bij de gemeente, maar die wezen me af en verwezen me door naar Straat Consulaat. Ik kreeg een tentje om in te slapen onder de voorwaarde dat ik me een keer zou aanmelden bij de vergadering van de achterban van het Straat Consulaat; een groep mensen die zelf dakloos zijn of geweest zijn en zich vrijwillig inzetten voor andere dakloze mensen. De tent werd mijn thuis. Ik ging elke avond naar dezelfde plek toe, ver weg van Den Haag in het bos. Dat was voor mij de meest veilige
plek. Iemand die dakloos is, is altijd onderweg en komt nergens aan. Ik kan aan de wijze waarop mensen lopen zien of ze dakloos zijn. Vaak ging ik naar de bibliotheek en bleef daar tot sluitingstijd.’
Wat is een goede aanpak voor het daklozenprobleem?
Staallekker: ‘Als je dakloos bent ontbreekt het aan structuur en vertrouwen en heb je een negatief zelfbeeld. Je wilt eigenlijk niks meer. Ik ben toch naar die vergadering bij
het Straat Consulaat gegaan omdat ik iets wilde terugdoen voor dat tentje. Ik kreeg vrijwilligerswerk, wat me structuur gaf. Zo kreeg ik bijvoorbeeld een agenda om de data
van afspraken op te schrijven. Ik kreeg waardering en voelde dat ik iets kon betekenen. Dat was belangrijk voor mijn herstel. Maar mijn echte herstel begon met een stabiele woonplek waar ik de deur kon dichtdoen. Nu kan ik zelf mensen helpen die om hulp vragen.'
Impact-aanpak
In het aangaan van de problemen van dakloosheid zijn een aantal methodes te onderscheiden:
- Voorkomen van dakloosheid
- Opvang bij dakloosheid
- Begeleiding naar zelfstandig wonen
- Housing First: ondersteuning bij zelfstandig wonen
- Voorkomen van terugval
Hoe kun je dakloosheid voorkomen?
In 2020 is de landelijke Preventie Alliantie opgericht, die ondersteuning biedt bij het ontwikkelen en uitvoeren van het gemeentelijk preventiebeleid rondom dak- en thuisloosheid. Werkt deze optimaal?
Lantink: ‘De VNG is positief over de Preventie Alliantie, omdat daar wetenschappelijke kennis samenkomt bij de praktische vragen van gemeenten. Het is goed om de focus
meer op preventie te leggen.’
Filbri van het Straat Consulaat pleit voor creativiteit: ‘De gemeente kan voorkomen dat mensen niet op straat belanden, bijvoorbeeld door mensen te ondersteunen bij een huurachterstand. Als iemand dakloos is en in de opvang zit, kost dit vijftigduizend euro per jaar. Dan kun je beter een jaar huur betalen voor iemand.’
Van Sermondt: ‘Als Kansfonds financieren wij bureaucratievrij de doorbraakmethode, in samenwerking met het Instituut voor Publieke Waarden. We vragen aan jongeren wat
ze nodig hebben. En wij stellen dan hoppakee dat geld snel beschikbaar: bijvoorbeeld de eerste maand huur en de borg. Of we betalen een schuld af of betalen een opleiding. Er zijn mensen die hun huis willen openstellen voor anderen, maar daar staat wet- en regelgeving bij in de weg. Of de sociale afdeling van de gemeente is razend enthousiast om iemand in een garage of tuinhuisje te laten wonen, maar dan zegt een andere afdeling: ‘Je krijgt geen vergunning. Zo zegt een hypotheekverstrekker dat je niet een kamer mag onderverhuren.’
Embrechts, Quiet: ‘Mensen die vanuit dakloosheid weer een huis krijgen, hebben ook inrichting nodig en hulp bij het ophangen van lampjes en het witten van een muurtje. Onze community's helpen daarbij. Mensen die het goed hebben, zetten hun tijd in en doen het samen met de mensen die het goed kunnen gebruiken. Winkelketen Leen Bakker heeft vorig jaar samen met ons, de Lions Club, De Vonk en andere organisaties honderdvijfenzeventig nieuwe bedden uitgezet bij gezinnen in Tilburg, voor mensen die op een matrasje op het beton lagen. Soms kunnen we dakloosheid voorkomen, als iemand steun vraagt bij schulden, dan hebben we hele korte lijntjes met specialisten om daar iets in te kunnen betekenen.’
Welke vormen van opvang zijn er?
‘De gemeente heeft de regie als het gaat om de bestrijding van dakloosheid,’ aldus Lantink van de VNG. Daarbij wordt in de praktijk nauw en langjarig samengewerkt met
instellingen voor maatschappelijke opvang, waar de expertise op dit vlak zit. Er is een heel breed palet aan opvang en ondersteuning. Dat varieert van laagdrempelige inloop voor een kop koffie en een douche tot structurele opvang met een ondersteuningstraject dat is gericht op uitstroom naar een eigen plek.
De 43 centrumgemeenten van het land ontvangen tot dit jaar een rijksbijdrage van in totaal 385 miljoen euro. Daar komt verandering in. In het nieuwe regeerakkoord is er extra geld bestemd voor de maatschappelijke opvang. Dat geld is bedoeld voor de regio rond de centrumgemeenten en wordt verdeeld op basis van de te verwachten problematiek. Grotere gemeenten ontvangen dus meer uit die pot en gemeenten met een sociaal zwakkere structuur ontvangen relatief veel. Het nieuwe kabinet trekt meer geld voor de maatschappelijke opvang uit, maar het is nog niet duidelijk hoeveel van de 65 miljoen euro naar gemeenten gaat.’
Is het probleem structureel op te lossen?
Lantink, VNG: ‘Voor een structurele oplossing is het niet alleen nodig dat er meer geld gaat naar maatschappelijke opvang, maar ook dat de woningmarkt wordt aangepast: meer woonruimte voor marginale groepen.’
Filbri, Straat Consulaat: ‘Volkshuisvesting is tegenwoordig een woningmarkt waar je lekker geld kunt verdienen als je slim bezig bent. Maar het recht op een woning staat in de Grondwet als plicht voor de overheid om er alles aan te doen dat iedereen in Nederland een veilige woning heeft en het is bovendien een Universeel Mensenrecht. Er moet een systeemverandering op het gebied van wonen komen.’
Van Sermondt, Kansfonds: ‘Ik zie onder vermogensfondsen de behoefte om op een systemische manier aan verandering te werken die duurzaam is en te kijken wat daarvoor nodig is. Daarvoor willen we vaker zelf programma’s opzetten om te laten zien hoe het anders kan, initiatieven bij elkaar te brengen, van elkaar te leren én te kijken hoe je beleid kan veranderen. In Nederland wordt dakloosheid te veel vanuit een zorgperspectief benaderd.’
'Als dakloos mens ben je altijd onderweg, maar kom je nergens aan', deel 2:
Deel 2 van dit artikel is via deze link te lezen.
--
Dit artikel verscheen eerder in Vakblad fondsenwerving, jaargang 24, nummer 1, dat in maart 2022 uitkwam.
