Een analyse van de verkiezingsprogramma’s van de grootste partijen door Vakblad fondsenwerving laat zien dat goede doelen, giftenaftrek en maatschappelijke organisaties nauwelijks expliciet op de politieke agenda staan. Slechts enkele partijen benadrukken het belang van gemeenschapszin of een sterk maatschappelijk middenveld.
Wat vinden de politieke partijen eigenlijk van goede doelen, filantropie en het maatschappelijk middenveld? In de aanloop naar de verkiezingen van 2025 zijn de programma’s van de acht grootste partijen doorgelicht. De partijen spreken onder andere over bestaanszekerheid, klimaat of migratie, maar nauwelijks over de kracht van burgers die zich vrijwillig inzetten voor anderen of over de duizenden organisaties die dat mogelijk maken.
Giftenaftrek en ANBI: stilte in de Kamer
De giftenaftrek, bij de vorige verkiezingen onderwerp van principiële discussies, komt niet expliciet aan de orde. Alleen in analyses buiten de programma’s valt te lezen dat BBB de aftrek wil behouden, maar dat staat niet zwart op wit in hun officiële programma.
Goede doelen en civil society: ‘maatschappelijk middenveld’ slechts decor
GroenLinks-PvdA en D66 erkennen het maatschappelijk middenveld als pijler van democratie en participatie. Zij spreken expliciet over ‘een sterk maatschappelijk middenveld’ en ‘ruimte voor burgercollectieven’. Het CDA hanteert de term gemeenschapszin en pleit voor een gemeenschapsfonds waarin overheid, bedrijven en burgers samen investeren. NSC benadrukt de rol van vrijwilligers en lokale betrokkenheid, maar niet van professionele goede doelen. Bij de PVV keert het beeld: subsidies aan maatschappelijke organisaties, zoals Milieudefensie, moeten worden stopgezet. De VVD bepleit een efficiënt subsidiestelsel en het beperken van geldstromen naar actiegroepen.
Postcode Loterij
Forum voor Democratie schrijft: ‘Deelnemers aan de Postcodeloterij moeten zelf kunnen bepalen naar welke ‘goede doelen’ hun speelgelden gaan.’
NGO’s en rechtszaken tegen de staat: onbesproken terrein
Het recht van maatschappelijke organisaties om namens groepen burgers te procederen tegen de overheid, bijvoorbeeld via artikel 3:305a BW, waarmee Milieudefensie, Urgenda en andere organisaties succesvol naar de rechter stapten, wordt niet verkiezingsprogramma’s genoemd. Dat is opmerkelijk. Eerder nam de VVD het standpunt in: organisaties die de staat aanklagen, zouden geen subsidie moeten krijgen, in de programmatekst 2025 trof de redactie geen letterlijke passage aan die dit zo stelt. Wijst de politieke stilte op ongemak: niemand wil zich openlijk keren tegen rechtsstatelijke instrumenten, maar ook niemand omarmt ze?
Tussen de regels door
Het beeld dat uit de programma’s oprijst, is dat civil society in Nederland politiek nauwelijks wordt genoemd, verdedigd of uitgediept.
- Links en progressief benadrukken cultuur, gemeenschap en internationale solidariteit.
- Centrum-rechts vertrouwt op vrijwilligerswerk en lokale initiatieven, maar zonder concrete stimulansen.
- Populistisch-rechts ziet het maatschappelijk middenveld eerder als deel van een ‘linkse subsidiecultuur’.
Margreet Plug (directeur Goede Doelen Nederland) gaf tijdens het Goede Doelen Verkiezingsdebat in Nieuwspoort Den Haag 22 september jl. een duidelijke boodschap: ‘Goede doelen zijn onmisbaar voor onze samenleving. Ze zijn er elke dag, helpen waar hulp nodig is, brengen mensen samen en zetten een beweging in gang. Ze dragen bij aan veerkracht en zingeving, signaleren problemen én agenderen deze bij overheid, politiek en samenleving.’ Maar juist die agenderende rol staat in toenemende mate onder druk. Haar oproep aan de politiek was dan ook helder: ‘Omarm goede doelen in de volle breedte. Ook wanneer hun stem schuurt met je eigen standpunt.
Conclusie
Er is amper visie te vinden op de unieke rol die goede doelen, fondsen en burgerinitiatieven spelen in een veerkrachtige samenleving. Voor fondsenwervers en maatschappelijke organisaties is dit een waarschuwing: het draagvlak voor filantropie is politiek niet vanzelfsprekend. De stilte in de verkiezingsprogramma’s vraagt om een sterker eigen verhaal: over de maatschappelijke waarde van filantropie en de vrijheid van burgers zich samen te organiseren. Als partijen nauwelijks woorden wijden aan giften of ANBI’s verdwijnt mogelijk het besef dat filantropie een onmisbare pijler is van onze samenleving. Alleen door zichtbaar te maken hoe het maatschappelijk middenveld bijdraagt aan sociale samenhang, innovatie en rechtvaardigheid, blijft er ruimte bestaan voor vrijgevigheid, onafhankelijkheid en een bloeiende civil society.
