Als wij met onze erfenis een last leggen op de schouders van de volgende generatie, dan zullen zij ons steeds herinneren als de generatie die heeft nagelaten hun lasten lichter te maken. Dit is geen dichterlijke overdrijving, maar een ethisch vraagstuk dat zowel juristen als fondsenwervers raakt.
Frank Ramsey en het gewicht van de toekomst
In 1928 publiceerde de Britse wiskundige Frank P. Ramsey zijn invloedrijke artikel 'A Mathematical Theory of Saving in The Economic Journal. Daarin stelde hij dat het ethisch onverdedigbaar is om toekomstige generaties minder zwaar te laten meewegen, enkel omdat ze in de toekomst leven. Volgens Ramsey mogen we onzekerheid en economische groei wel meenemen in onze afwegingen, maar nooit het simpele feit dat mensen later leven. Toegepast op de praktijk van fondsenwerving betekent dit: toekomstige baten mogen niet nu al worden opgesoupeerd alsof de belangen van morgen minder waard zouden zijn.
De juridische parallel: art. 4:66 BW
Het Nederlandse erfrecht biedt een interessante spiegel. In art. 4:66 lid 2 en 3 BW staat namelijk de vraag centraal naar welk moment giften gewaardeerd moeten worden. Bij schenkingen onder voorbehoud van vruchtgebruik (lid 2) geldt de waarde onmiddellijk na overlijden, terwijl bij verkoop tegen een te lage prijs met voorbehoud van vruchtgebruik (lid 3) wordt uitgegaan van de waarde ten tijde van de prestatie. Het verschil lijkt technisch, maar raakt aan dezelfde ethische kern die Ramsey benoemde: schuiven we de last naar later, of nemen we verantwoordelijkheid in het heden?
Legaten en nalatenschappen in fondsenwerving
In de praktijk van fondsenwerving zijn nalatenschappen en legaten steeds belangrijker geworden. Maar wie de lessen van Ramsey serieus neemt, moet onderscheid maken:
- Legaten zijn persoonlijke keuzes van individuen en horen vooral ten goede te komen aan de huidige generatie. Denk aan studiebeurzen of de aanschaf van een ambulance.
- Nalatenschappen zijn structureler van aard en drukken een verantwoordelijkheid uit richting de toekomst. Daarmee horen ze te worden ingezet voor langetermijninvesteringen zoals schoolgebouwen, onderzoek of de bouw van een polikliniek.
Wat in geen geval mag gebeuren, is dat inkomsten uit nalatenschappen of legaten worden gebruikt om de dagelijkse exploitatie te verlichten. Daarmee schuift men immers de last naar de toekomst: de huidige generatie profiteert, terwijl de volgende generatie minder overhoudt. Evenmin is het moreel verdedigbaar om geld op te potten en uitsluitend het rendement uit te delen. Dat is boekhoudkundig aantrekkelijk, maar ethisch niets anders dan een trucje waarmee we doen alsof de toekomst minder zwaar telt.
Een duidelijke stellingname
Fondsen en vermogensbeheerders moeten de moed hebben hun beleid in te richten op basis van deze ethische lijn. Legaten zijn voor de noden van vandaag; nalatenschappen zijn voor de investeringen van morgen. Wie anders handelt, loopt het risico de geschiedenis in te gaan als de generatie die de lasten verzwaarde in plaats van verlichtte. In de geest van Ramsey is dat simpelweg onethisch.
Slotbeschouwing
De les is helder: waardering in tijd is nooit neutraal. Niet in het recht, niet in de economie, en zeker niet in fondsenwerving. Het schuiven met waarderingsmomenten of het doorschuiven van lasten is verleidelijk, maar moreel onhoudbaar. Laten wij daarom zorgen dat toekomstige generaties ons herinneren als de generatie die hun lasten lichter maakte, in plaats van zwaarder.
Voetnoot
1) F.P. Ramsey, 'A Mathematical Theory of Saving', The Economic Journal, Vol. 38, No. 152 (1928), pp. 543-559.
